Yanardağ hakkında bilgiler

Yanardağ hakkında bilgiler

 YANARDAĞ PÜSKÜRMELERİ


Magmanın yerkabuğundan yükselerek yüzeye çıkmasına yanardağ püskürmesi adı verilirYanardağ bir kez oluştuktan sonra yeraltından magma geldiği sürece püskürmeler devam ederİki püskürme arasında onlarca, yüzlerce, hatta binlerce yıl geçebilir

 Magma Yükselişi:
Astenosferdeki magma, ancak yeterince büyük bir “kabarcık”oluşturacak biçimde biriktiği zaman litosfere doğru yükselirMagmanın yükselmesine yol açan süreç, bozuk bir musluktan suyun damlamasına(ancak ters yönde) benzerBozuk bir muslukta su sürekli biçimde musluğun ağzında birikir fakat damla halinde düşmesi ancak yeterli ağırlığa ulaşması ile gerçekleşirMagma da yeraltında yeterli derecede biriktiğinde ve yoğunluğu çevresindeki kaya kütlelerinden daha düşük olduğunda yukarı doğru çıkmaya başlarÇoğu yanardağın altında (yerkabuğunun içinde ya da altında) magmanın biriktiği bir magma odası vardır

Yanardağın Altı:
Magma odası il yanardağın yüzeyi arasında kanal ya da baca olarak adlandırılan genişlemiş çatlaklar bulunurBunlar bir önceki patlamalardan arta kalan katılaşmış magma ile doludurbazı yanardağlarda, magma odasından çıkan çok sayıda baca olmak ile birlikte bunların hepsi yüzeye ulaşmayabilirBir bacanın açıldığı yere ağız denirYanardağ ağızları yuvarlak ya da ince uzun biçimde olabilirBazı ağızlar, krater adı verilen derin çukurların içinde bulunurBir püskürme sırasında, magma, biriktiği magma odasından yüzeye çıkan bacalardan birinden geçerek,yanardağın tepesindeki ağıza ulaşır ve buradan dışarı fışkırır Bazı durumlarda ise magma ,yanardağın yamacındaki bir ağızdan çıkar

Lav:
Püskürme sırasında yüzeye çıkan magma lav adını alırYanardağın yamaçlarından, lavdan oluşan bir nehir gibi akan lav akıntısının zaman soğuyup katılaşmasıyla volkanik kayalar oluşurÇeşitli türlerde lav bulunmakla birlikte bunların tümü nerdeyse diğer mineral elementlerinin yanı sıra bir silisyum ve oksijen karışımı olan silisyum dioksit (SiO2) içerir Lavın yoğunluğu ,içindeki silisyum dioksit oranına göre değişirYoğun olmayan lav bal kıvamındadırYoğun lav ise şekerlenmiş bal gibi koyu ve yapışkandırBir patlama sırasında yanardağdan farklı yoğunlukta lavlar püskürebilir
Bir yanardağın biçimi, büyük oranda, lavın yoğunluna bağlıdırYoğun olmayan lav katılaşıncaya kadar daha geniş bir çevreye yayıldığından ,bu Tür lavdan oluşan yanar dağların yamaçları yumuşak eğimli olurKalkan biçimli olarak tanımlanan Bu yanardağlar, çoğu zaman sıcak noktalar ve yayılma sırtlarında bulunurBu yanardağların lavı çoğunlukla bazalttan oluşurYoğun lav,yüksek oranda silisyum dioksit içerir ve genellikle dalma-batma bölgelerinin üzerindeki yanardağlardan püskürürÇok koyu olduğu için ağızdan fazla uzaklaşmadan katılaşan bu lavın oluşturduğu yanardağlar çoğu zaman koni biçimindedir

Püskürme Tipleri:
Yanardağın püskürmeleri, lavın çıkış biçimine göre sınıflandırılırBu da lavın yoğunluğuna ve lavın içerdiği gazların ne kadar kolaylıkla kurtulabilmelerine bağlıdırYoğun olmayan lavdan kolayca kurtulabilen gazlar, yoğun lavdan ancak büyük patlamalarla kurtulabilirler
Magma, yüzeye yaklaştıkça üzerindeki basınç azalır ve tıpkı bir gazoz şişesinin kapağı açıldığı zaman basıncın azalması sonucu gazozun içinde hava kabarcıklarının oluşması gibi volkanik gazlar magmanın içinde küçük kabarcıklar oluşturur


Farklı Püskürme Tipleri Hawaii tipi püskürmeler:
Genellikle hafif şiddetedirlavın çok akışkan olduğu ve içinde gazların kolayca kurtulduğu durumlarda bu tür püskürmeler olurKimi zaman magma, yanardağdan dışarı, bir fıskiyeden fışkıran su gibi çıkar

Stromboli tipi püskürmeler
Lavın biraz daha yoğun olması durumunda görülürSıkışmış gazlar, yanardağ ağzının çevresine sıvı halde lav kütlerinin fışkırmasına neden olan, küçük patlamalarla açığa çıkar

Vulkona tipi püskürmeler
Lavın daha yoğun olduğu durumlarda görülürSıkışmış gazlar gürültülü patlamalarla açığa çıkar ve yanardağın ağzına iri kaya parçaları ile çok miktarlarda volkanik kül püskürür
Pilinius tipi püskürmeler

Lavın çok yoğun olması durumunda görülürSıkışmış gazlar, çok büyük patlamalarla kurtulurYanardağın püskürmeleri sırasında büyük miktarlarda volkanik kül gökyüzüne fırlatılır

Püskürme Tipleri Resimleri: Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi'nden alıntıdır

Yanardağ Türleri
Yanardağların sınıflandırılması, yanardağın şeklini etkileyen püskürtünün türüne göre yapılabilir Eğer püsküren magma yüksek oranda (%65'ten fazla) silika içeriyorsa, lava "felsik" denir Bu durumda lav çok ağdalıdır ve nispeten hızlı bir şekilde katılaşan bir kabarcık halinde yukarıya doğru itilir Kaliforniya'daki Lassen Peak, ve Martinik'teki Mount Pelée buna örnektir Bu tür yanardağlar, kolayca tıkandıkları için patlama eğilimi gösterirler

Öte yandan, eğer magma düşük oranlarda (%52'den az) silika içerirse, lava "mafik" adı verilir ve püskürürken çok akışkan hale gelir ve uzun mesafelerce akabilir Mafik lav akışının iyi bir örneği, İzlanda'nın neredeyse coğrafî merkezindeki bir püskürme yarığının aşağı yukarı 8000 yıl önce oluşturduğu Büyük Thjórsárhraun akıntısıdır Bu lav akıntısı, 130 km ötedeki denize varıncaya kadar akmaya devam etmiş ve 800 km2'lik bir alanı kaplamıştır Felsik ve mafik terimleri yerine bazen daha eski olan "asidik" ve "bazik" terimlerinin kullanıldığı görülür Ancak bu terimler artık daha az kullanılır olmuşlardır

Kalkan yanardağlar: Şekli kalkana benzeyen dağlar oluşturacak şekilde zamanla biriken yüksek miktarda lav çıkartan yanardağlar çoklukla Havai ve İzlanda'da görülürler Lav akışları genellikle çok kızgın ve çok akışkan olup uzun akıntılara neden olurlar Dünyadaki en büyük lav kalkanı, 120 km çapındaki ve deniz tabanından zirvesine 9000 m yüksekliğindeki Mauna Loa'dır Mars'taki Olympus Mons, bir kalkan yanardağıdır ve güneş sisteminde şimdiye kadar keşfedilmiş olan en yüksek dağdır
Lav kalkanının daha küçük olanlarına "lav kubbesi" (tholoid), "lav konisi" ve "lav kümbeti" adı verilir
Volkanik koniler: yanardağın ağzında biriken ufak kaya parçacıkları fırlatan püskürmelerden dolayı oluşur Bu püskürmeler, 30-300 m yüksekliğinde, koni şeklinde tepeler oluşturur ve nispeten kısa ömürlü olurlar
Japonya'daki Fuji Dağı, İtalya'daki Vezüv, Antarktika'dakiErebus ya da kuzeybatı Amerika'daki Rainier gibi Stratovolkanlar ya da kompozit yanardağlar: hem lav akıntılarından hem de püskürtülerden oluşmuş yüksek, koni şeklinde dağlardır
Süper yanardağlar: geniş çanakları olan, kıtasal yıkım ve küresel iklim değişiklikleri yaratma potansiyelleri bulunan yanardağ sınıfına verilen addır Bu sınıftaki yanardağlara aday olarak Yellowstone Milli Parkı ve Toba Gölü gösterilebilir, ancak kesin bir tanımlama yapmak, asgari bir tanımlayıcı şart bulunmadığı için çok zordur
Yanardağlar genellikle ya tektonik plaka sınırlarında ya da sıcak noktalarda yer alırlar Yanardağlar uyuyan (etkin olmayan) ya da faal (aktif -neredeyse sürekli çıkış ve kesikli püskürmeler) olabilirler, önceden tahmin edilemeden hal değiştirebilirler

Karadaki yanardağlar genellikle, çıkışların yıllar içinde sürekli birikmesiyle koni ya da kül konisi şeklini alırlar Suyun altında ise, yanardağlar genellikle fazlasıyla dik sütunlar oluşturur ve yıllar içinde okyanus yüzeyine çıkarak yeni adacıklar haline gelirler

LAV AKINTILARI ,BLOKLAR VE BOMBALAR
Püsküren bir yanardağdan akan lavlar ,yolları yakıp yıkmasına karşın ,çok ender olarak ölüm yada yaralanmalara yol açarBunun nedeni, lav akıntısının yavaş ilerlemesi ve insanların ondan kaçma olağanı bulabilmeleridir
“Pahoehoe” ve “aa” , iki farklı lav akınsına Hawaii dilinde verilen adlardır Bunlar birbirlerinden , volkanik gazların lavdan çıkış biçimiyle ayrılır

1 Pahoehoe lav akıntıları:
Pahoehoe lav akıntılarının yüzeyi genellikle düz ya da hafif kırışık olurBu tür akıntıların koyu kıvamı değildir yani akışkandırLav soğumaya başladığında yüzeyinde düzgün kabuk oluşurLav akıntısının iç kısmı ergimiş durumda kalarak akmayı sürdürürken soğumakta olan yüzeyde zaman zaman halat benzeri kıvrımlar oluşturabilir

2 Aa lav akıntıları:
Aa lav akıntılarında pürüzlü ve çatlaklı bir yüzeyi vardırBu akıntılar, daha yoğun lavdan oluşur ve pahoehoe lava kıyasla daha yavaş akarLav akarken ,yüzeyi iri parçalar biçiminde kırılır ve içindeki gazlar açığa çıkarKırılan parçalar ,sıvı durumu koruyan lav akıntısının iç kısmı ile birlikte sürüklenir
Bir aa akıntısısın kenarları ve önü tank paletlerine benzer bir biçimde ilerler:Akıntının önündeki soğumuş parçalar dönerek lavın altına girer, ilerlemekte olan lav bunların üstünden geçerKatılaşmış aa lavının yüzeyi pürüzlüdür ve yanmış kömür yığınlarını hatırlatır

Dünyadaki Bazı Yanardağlar

• Etna (Sicilya, İtalya)
• Hekla (İzlanda)
• Kilauea (Havai, ABD)
• Krakatoa (Rakata, Endonezya)
• Mauna Loa (Havai, ABD)
• Mauna Kea (Havai, ABD)
• Mount Baker (Washington, ABD)
• Erebus Dağı (Ross Adası, Antarktika)
• Mount Hood (Oregon, ABD)
• Mount Fuji (Honshu, Japonya)
• Mount Rainier (Washington, ABD)
• Mount Shasta (California, ABD)
• St Helens Dağı (Washington, ABD)
• Novarupta (Alaska, ABD)
• Popocatépetl (Meksiko, Meksika)
• Surtsey (Surtsey adası, İzlanda)
• Santorini (Santorini adası, Yunanistan)
• Tambora (Sumbawa, Endonezya)
• Teide (Tenerif, Kanarya Adaları, İspanya)
• Tungurahua (Ekvador)
• Vezüv (Napoli Koyu, İtalya)
• Llaima (Şili)

Kaynak: http://www.forumlord.net