ANADOLUDA
PERSLER
Anadolu, Kyros’un Batı Anadolu’yu işgalinden (M.Ö. 546) Büyük
İskender’in Çanakkale Boğazı’nı geçişi tarihine (M.O. 334) değin iki yüz yılı
aşkın bir süreç boyunca Pers işgali altında kalmıştır. Pers Krallığı bu dönem
içinde Mezopotamya uygarlıklarının en son temsilcisiydi.
Persler Batı’ya
doğru Hellas’a değin yayılma politikası izleyen ilk Doğulu ulustur. Bu ya
yılmanın ön adımı Anadolu’nun Med Kralı Kyaksares tarafından ele geçirilmesi
olmuştur. Kyaksares’in M.O. 585 tarihinde Lydia Kralı Alyattes’e karşı kazandığı
meydan savaşıyla Kı zılırmak doğusunda kalan
bütün Anadolu, Pers Krallığı’nın eline geçti. Pers Krallığı’nı ku ran Kyros M.O.
546 tarihinde Sardes’i ele geçirdi ve Batı Anadolu üzerinde egemen oldu.
Persler bütün Anadolu’yu işgal ettikten sonra bu defa Hellas’a
yöneldiler. Ancak orada Atina’yı tahrip etmelerine rağmen, Salamis deniz (M.O. 480) , ve Plataiai (M.O. 479) kara savaşlarını yitirerek Anadolu’ya çekilmek zorunda kaldılar
(Bu konuda ayrıntılı bilgi almak isteyenler için bkz. Arif MüfitMansel, Ege ve
Yunan Tarihi, Ankara 1963 s. 243-272) .
Bütün Anadolu’nun M.O. 546
tarihinde Perslerin egemenliği altına girmesi, M.O. 650’den 545’e değin 100 yıl
boyunca dünya kültür liderliğini yapmış olan
Doğu Hellen kültür merkezlerinin parlak yaşamına son verdi. Bununla beraber
Olgun ve Erken Arkaik dö nemleriyle M.O. 5. ve 4. yüzyıldaki Klasik Çağ
süreçlerinde bu Uygarlığı, aşağıda Hellen Uygarlığı bölümünde göreceğimiz gibi,
yine de parlak yılların yaşanmasına sahne oldu.
Kral Yolu
Persler, Batı’ya yönelik yayılma politikalarını gerçekleştirmek için Kral Yolu’nu inşa et mişlerdir. Böylece
tarihte ilk defa Anadolu, Doğu ile Batı arasında 200 yıl süreyle köprü gö revini
yapt Kral Yolu Efes’te başlıyor, Sardes üzerinden Lydia’ya oradan Gordion ve
Anka ra’ya, Kızılırmak’a varıyordu. Buradan da Kapadokya üzerinden Kilikya
Kapıları’ndan Fı rat’a geliyor, Dicle’yi geçiyor ve Assyria üzerinden Susa’ya
ulaşıyordu. Yol 90 gün sürüyor du. Yol boyunca konaklama yerleri ve krallığa ait
posta istasyonları vardı. Her konaklama- da atlar ve postacılar hazır bekliyor
ve gerekli haberi bir konaklamadan ötekine ulaştırıyordu.
Anadolu’da
Pers Etkinlikleri
Persler, egemenlikleri altında bulunan Hellen kent
devletçiklerini göreceli bağımsızlık- la idare ediyor, onlardan vergi almakla
yetiniyorlardı. Perslerin Anadolu’da iki önemli sat raplık merkezi vardı.
Bunlardan biri Sardes ötekisi bu satırların yazarı tarafından gün ışığı na
çıkarılan, Manyas Gölü’nün güneydoğu kıyısındaki Daskyleion (bkz. E.Akurgal,
Anatolia 1, 1956, s.47-51 ayrıca Eski Çağda Ege ve İzmir, s. 3-67) . Söz konusu
her iki merkezde güzel Pers eserleri bulunduğu
halde, bunların Anadolu Hellen sanatına hemen hiçbir etkisi olmamıştır
(Sardes’te bulunan eserler için bkz. Ilknur Ozgen, The Lydian Treasure, Ankara
1996) .
Pers etkinlikleri Anadolu’da bazı beyliklerin, örneğin Lykia’da,
Karia’da, Mysia’da ve Pontus’ta olduğu gibi, Doğu ülkelerde görülen görkemli
siyasal yaşama özenmesine yol aç- tı. Sözgelimi Pontus Ereğlisi’nde bulunmuş ve
M.Ö. 530 tarihlerinde yapılmış olan satrap heykel başı (Resim 223) bunun en eski
ve en güzel örneklerinden biridir. Miletos
atölyelerinde yetişmiş bir İonyalı yontu ustasının bu eserinde, Pontus’taki
Herakleia kralcığının başında bir Pers tiarası taşıdığını ve sakal, bıyık
bakımından Pers örneklerine uyduğunu görüyoruz. Bu önemli eser, Anadolu’daki
Hellen sanatının ilk portre yaratısıdır (bkz. E.Akurgal, Griechische und
Römische Kunst in der Türkei, s.60-61, Lev. 22,23,80) . Halikarnas’taki
Maussollos heykeli onun daha sonraki bir başka örneğidir.Geri kalan eserler ise
ya doğrudan Pers stilinde (Resim 224) ya da Greko-Pers biçemin de
örneklerdir
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder