DÜNYAMIZ HAKKINDA NE BİLİYORUZ ?

dünya hakkında bilgi ve fotoğraflar

DÜNYA

Güneşe yakınlık bakımından üçüncü sırada yer alan Dünya ile Güneş arasındaki uzaklık yaklaşık olarak 1.5 x 10⁸ km.dir. Ve bu uzaklık 1 AB. (Astronomik Birim) olarak kabul edilmiştir. Güneş etrafında dolanım süresi; 365,25 gün, yörüngesel hızı saniyede ortalama 2.98 km yani saatte 107.000 km'dir. Dünya'nın Güneş etrafında izlediği yol tam bir daire değildir. Dünya ocak ayında Güneş'e en yakın mesafeye gelirken, temmuz ayında en uzak mesafede bulunur. Ama mevsimler değişen uzaklıktan dolayı değil, Dünya'nın dönme ekseninin yörünge düzlemine göre 23,5 derece eğik olmasından dolayı oluşur. Diğer gezegenlerden Mars, Satürn ve Neptün'ün eksenleri bizimkine benzer şekilde eğiktir.

Dünya'nın ekvator çapı 12.757 km iken kutup çapı 12.714 km'dir. yani Dünya tam bir küre değil de kutuplardan basıktır. Sahip olduğu bu şekle geoid denilmektedir. Dünya'nın özkütlesi 5,5 kg/m³'dür.

Dünya'yı diğer gezegenlerden ayıran önemli özelliklerden bir tanesi de; uydusu Ay'dır. Çünkü büyük bir uyduya sahip göreli en küçük gezegen Dünya'dır. Geceleri ışık kaynağı olmasının yanı sıra, okyanus gel-gitlerinin de esas yaratıcısı Ay'dır.

Dünya Güneş'ten gelen ışığın %40'ını geri yansıtır. Bunun nedeni bizi zararlı ışın ve meteorlardan koruyan atmosferin varlığıdır. Atmosfer esas olarak iki farklı gazdan oluşmuştur. Nitrojen %78 (azot) ve oksijen %21. Ayrıca az miktarda da olsa argon ve karbondioksit gibi başka gazlar ve su buharı da bulunur. Sahip olduğu yaşama olanak veren atmosferi ile Dünya Güneş sisteminde yer alan diğer gezegenlerden ayrılır.

Atmosferin en alt tabakası troposfer olarak bilinir. Troposferin kalınlığı 8-18 km arasında değişir. En kalın olduğu bölge ekvatordur. Normal bulutlar ve soluduğumuz hava bu tabakada yer alır. Bu tabakada yukarı çıkıldıkça sıcaklık azalır. Troposferin üst katmanlarının sıcaklığı -44 C° 'ye kadar düşer.

Troposferin üzerinde 48 km yükseğe kadar uzanan stratosfer vardır. Bu tabakada da yukarı doğru sıcaklığın azalması beklenirken tam tersi artar. Sıcaklık tabakanın üst kısımlarında 15 C° ' ye kadar çıkar. Bunun nedeni ozon tabakasının varlığıdır.

Stratosferin üzerinde ise yüzlerce km boyunca uzanan iyonosfer vardır. Meteorların yanıp kül olduğu yer ve kozmik ışınlara karşı kalkan görevi gören tabakada iyonosferdir. Bu ışınlar aslında uzaydan her yönden ve sürekli olarak gelen atomik parçacıklardır. İyonosfer katmanları radyo dalgalarını yere geri yansıtarak iletişim kurmamızı da sağlar. Auroralar (kuzey ya da güney ışıkları) bu katmanda oluşur. Bunlar Güneş'ten bize ulaşan yüklü parçacıklardan dolayı oluşurlar. Bu parçacıklar atmosferin üst kısımlarındaki atomlarla ve moleküllerle çarpışarak ışık oluştururlar.

Iyonosferin üstünde de atmosferin en üst tabakası olan egzozfer vardır. Egzozferin ulaştığı tespit edilmiş bir üst sınır henüz yoktur. Egzozferin üst kısımları çarpışmasız gazdan oluşur.

Dünya'nın manyetik alanının en güçlü olduğu manyetosferden bahsedecek olursak: Damla şeklinde olduğu söylenebilecek bu alanın sizvri ucu Güneş'ten ters tarafa doğru uzar. Güneş'ten gelen, sürekli parçacık akışları (Güneş rüzgarları) Dünya'nın manyetik alanıyla karşılaştıkları zaman bir şok dalgası oluştururlar. Manyetosferin içerisinde Van Allen kuşakları olarak adlandırılan iki yoğun ışıma bölgesi vardır. Adlarını Amerikalı bilim adamı James Van Allen'den almışlardır. Bunlar 1 Şubat 1958'de fırlatılan ilk başarılı Amerikan yapımı yapay uydu Explorer 1 sayesinde keşfedilmişlerdir. İki ana kuşak vardır. Birincisinin alt sınırı 8000 km de başlar, ikincisi ise 37.000 km ye kadar uzanır. Esas olarak protonlardan oluşan alt kuşak, Brezilya kıyısı bölgesinde Dünya yüzeyine doğru yaklaşır. Bunun nedeni Dünya'nın manyetik alnı ile dönme ekseni arasında bir denge bulunmasıdır. Güney Atlantik Anormalliği adı verilen bu durum, suni uydularda bulunan teknik malzeme için tehlike oluşturabilir. Dünya'nın manyetik alanının varlığı sahip olduğu demir bakımından zengin çekirdeğinin hareketinin bir sonucudur.

Dünyanın iç yapısı üç katmandan oluşmaktadır. Bu katmanlardan en dışta bulunan ve yaşamaya elverişli olana kabuk adı verilmektedir. Tüm canlı yaşamını üzerinde bulunduran, bu katmanın ortalama kalınlığı 30 km kadardır. Kabuğun hemen altından başlayıp çekirdeğe kadar devam eden tabakaya manto adı verilir. 5100 km derinliğe kadar inen manto tabakasının kabuğa yakın olan bölümü kırılgan kayalardan oluşmaktadır. Dünyanın merkezindeki isi 5000 C° civarında olduğundan mantonun çekirdeğe yakın bölümü erimiş kayalardan oluşmaktadır. Manto tabakasındaki basınç nedeni ile erime noktaları yükselen demir ve magnezyum kati halde bulunurlar. Dünyanın merkezini oluşturan çekirdek ise %90 oranında sıvı demirden oluşmaktadır. Bunun nedeni çekirdekte tahminen 3 milyon Atm olan basınç altında demirin erime noktasının 8000 C°'yi bulan çekirdek ısısından düşük olması olarak açıklayabiliriz.

Çekirdekte bulunan sıvı demirin konfeksiyon akımları ile ortaya çıkardığı dinamo etkisi, Dünyanın manyetik alanını oluşturur. Dünya yüzeyini 100km yukarısından başlayan manyetik alan yaklaşık 6500km yüksekliğe kadar uzanır. Son yıllarda elde edilen veriler ile bu manyetik alanın bir zırh gibi dünya yüzeyini ısı ve benzeri tehlikelerden koruduğu anlaşılmıştır.

Kaynak: Gezegenler Kılavuzu, Patrick Moore-TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları 22
Dünya Siyasi Haritası

Dünya Fizik Haritası